I rzekł Dhrytarasztra:
A którzy z nich, Sańdźajo, kiedy wzeszło słońce, od razu skorzy do bitki byli, rozochoceni — moi ludzie, których wiódł Bhiszma do walki, czy Pandawowie, których Bhima prowadził? Którzy księżyc i słońce z tyłu mieli? Którzy z wiatrem stali? W kierunku której armii niosło się szczekanie szakali? A którzy z młodziaków mieli twarze od radości jasne? Powiedz mi całą prawdę, jak to było!
A którzy z nich, Sańdźajo, kiedy wzeszło słońce, od razu skorzy do bitki byli, rozochoceni — moi ludzie, których wiódł Bhiszma do walki, czy Pandawowie, których Bhima prowadził? Którzy księżyc i słońce z tyłu mieli? Którzy z wiatrem stali? W kierunku której armii niosło się szczekanie szakali? A którzy z młodziaków mieli twarze od radości jasne? Powiedz mi całą prawdę, jak to było!
I rzekł Sańdźaja:
Obie armie wydawały się równe sobie i w obu armiach wojownicy się radowali, władco ludzi! Wybijali się jak młode drzewa w dwóch rzędach rosnące. W obu armiach wielka liczba słoni, rydwanów i rumaków była, obie były potężne, ich wygląd grozę budził i obu, Bharato, nie dało się pokonać! W obu wojownicy rwali się, by niebo zwyciężyć i obu szlachetni mężowie strzegli. Kaurawowie, Synowie Dhrytarasztry, stali z twarzą zwróconą na zachód. Pandawowie, gotowi do walki na wschód patrzyli. Armia Kaurawów przypominała mi armię króla Dajtjów, armia Pandawów zaś — armię Indry, króla bogów. (5) Jasny wiatr wiał od tyłu na Pandawów. Szakale szczekały na Synów Dhrytarasztry. Słonie twojego syna nie mogły zdzierżyć ostrej woni szału, który ogarnął królewskie słonie tamtych.
Na słoniu o lotosowej barwie, ze złotym popręgiem, rasy tęgiej, z rozwartymi guzami na czole, siedzi Durjodhana między Kaurawami, wysławiany przez śpiewaków i bardów. Jego parasol świeci się jak księżyc biały, złota girlanda jaśnieje na jego głowie. Osłania go król Gandharów Śakuni wraz z górskimi mieszkańcami tej krainy, ze wszystkich stron go otaczającymi.
Na czele całej armii stoi starowieczny Bhiszma — z białym parasolem, białym łukiem i konchą, w białym zawoju na głowie, z białą chorągwią, z białymi rumakami wygląda jak góra biała od śniegu. W jego oddziale są wszyscy Synowie Dhrytarasztry, Śalowie, co mieszkają w jednym kraju z Bahlikami, wojownicy z Ambaszthy, z Sindhu, Sauwirowie i mężni wojownicy z Pięciorzecza. (10)
Długoręki Drona o mocarnym duchu, o szlachetnej naturze, stoi na złotym rydwanie z gniadymi końmi — sławny mistrz wszystkich królów — tyły armii osłania jak sam Indra. W środku armii są Bhuriśrawas, Purumitra i Dźaja razem z synami Wryddhakszatry, a także Matsjowie i wszyscy Kekajowie — bracia z oddziałami słoni, gotowi do walki.
Od północy armię osłania Syn Śaradwaty Krypa, wielki łucznik, Wnuk Gotamy na rydwanie z doskonałym dyszlem, znawca różnych sposobów walk, towarzyszą mu Śakowie, Kiratowie, Jawanowie i Pahlawowie. A od południa strzeże jej Bryhadbala, osłaniany przez Krytawarmana, razem z wielkimi rydwannikami — Andhakami, Wrysznimi i Bhodźami oraz z wojami Surasztry z południowego-zachodu, wszyscy pod bronią.
Rozwinął się szyk liczący ajutę mężnych rydwanników Trigartów, co poprzysięgli zwycięstwo nad Ardźuną albo śmierć. (15) Z bronią gotową tropić go będą, krok za krokiem. Twoich słoni jest calutka setka tysięcy, Bharato, i przy każdym słoniu setka rydwanów stoi, a przy każdym rydwanie — setka konnych. Przy każdym koniu zaś — dziesięciu łuczników, przy każdym łuczniku — dziesięciu tarczowników. W ten sposób Bhiszma ustawił szyki twoich wojowników, Bharato!
I tak dzień w dzień, co rano, dowódca armii, Syn Śantanu, ustawiał wojowników w szyku ludzkim i boskim, szyku gandharów i szyku asurów. Wojsko Synów Dhrytarasztry stało do walki w szyku z twarzą na zachód — ogromne niczym wielki ocean w czasie przypływu. Nieskończona była twoja armia, władco mężów, nie taka, jak Pandawów! A jednak myślałem już wtedy, że trudno będzie to wielkie wojsko, pod dowództwem Kryszny Bujnowłosego i Ardźuny, zwyciężyć! (20)
Obie armie wydawały się równe sobie i w obu armiach wojownicy się radowali, władco ludzi! Wybijali się jak młode drzewa w dwóch rzędach rosnące. W obu armiach wielka liczba słoni, rydwanów i rumaków była, obie były potężne, ich wygląd grozę budził i obu, Bharato, nie dało się pokonać! W obu wojownicy rwali się, by niebo zwyciężyć i obu szlachetni mężowie strzegli. Kaurawowie, Synowie Dhrytarasztry, stali z twarzą zwróconą na zachód. Pandawowie, gotowi do walki na wschód patrzyli. Armia Kaurawów przypominała mi armię króla Dajtjów, armia Pandawów zaś — armię Indry, króla bogów. (5) Jasny wiatr wiał od tyłu na Pandawów. Szakale szczekały na Synów Dhrytarasztry. Słonie twojego syna nie mogły zdzierżyć ostrej woni szału, który ogarnął królewskie słonie tamtych.
Na słoniu o lotosowej barwie, ze złotym popręgiem, rasy tęgiej, z rozwartymi guzami na czole, siedzi Durjodhana między Kaurawami, wysławiany przez śpiewaków i bardów. Jego parasol świeci się jak księżyc biały, złota girlanda jaśnieje na jego głowie. Osłania go król Gandharów Śakuni wraz z górskimi mieszkańcami tej krainy, ze wszystkich stron go otaczającymi.
Na czele całej armii stoi starowieczny Bhiszma — z białym parasolem, białym łukiem i konchą, w białym zawoju na głowie, z białą chorągwią, z białymi rumakami wygląda jak góra biała od śniegu. W jego oddziale są wszyscy Synowie Dhrytarasztry, Śalowie, co mieszkają w jednym kraju z Bahlikami, wojownicy z Ambaszthy, z Sindhu, Sauwirowie i mężni wojownicy z Pięciorzecza. (10)
Długoręki Drona o mocarnym duchu, o szlachetnej naturze, stoi na złotym rydwanie z gniadymi końmi — sławny mistrz wszystkich królów — tyły armii osłania jak sam Indra. W środku armii są Bhuriśrawas, Purumitra i Dźaja razem z synami Wryddhakszatry, a także Matsjowie i wszyscy Kekajowie — bracia z oddziałami słoni, gotowi do walki.
Od północy armię osłania Syn Śaradwaty Krypa, wielki łucznik, Wnuk Gotamy na rydwanie z doskonałym dyszlem, znawca różnych sposobów walk, towarzyszą mu Śakowie, Kiratowie, Jawanowie i Pahlawowie. A od południa strzeże jej Bryhadbala, osłaniany przez Krytawarmana, razem z wielkimi rydwannikami — Andhakami, Wrysznimi i Bhodźami oraz z wojami Surasztry z południowego-zachodu, wszyscy pod bronią.
Rozwinął się szyk liczący ajutę mężnych rydwanników Trigartów, co poprzysięgli zwycięstwo nad Ardźuną albo śmierć. (15) Z bronią gotową tropić go będą, krok za krokiem. Twoich słoni jest calutka setka tysięcy, Bharato, i przy każdym słoniu setka rydwanów stoi, a przy każdym rydwanie — setka konnych. Przy każdym koniu zaś — dziesięciu łuczników, przy każdym łuczniku — dziesięciu tarczowników. W ten sposób Bhiszma ustawił szyki twoich wojowników, Bharato!
I tak dzień w dzień, co rano, dowódca armii, Syn Śantanu, ustawiał wojowników w szyku ludzkim i boskim, szyku gandharów i szyku asurów. Wojsko Synów Dhrytarasztry stało do walki w szyku z twarzą na zachód — ogromne niczym wielki ocean w czasie przypływu. Nieskończona była twoja armia, władco mężów, nie taka, jak Pandawów! A jednak myślałem już wtedy, że trudno będzie to wielkie wojsko, pod dowództwem Kryszny Bujnowłosego i Ardźuny, zwyciężyć! (20)
saṃjaya uvāca /
ubhe sene tulyam ivopayāte ubhe vyūhe hṛṣṭarūpe narendra /
ubhe citre vanarājiprakāśe tathaivobhe nāgarathāśvapūrṇe //
ubhe sene tulyam ivopayāte ubhe vyūhe hṛṣṭarūpe narendra /
ubhe citre vanarājiprakāśe tathaivobhe nāgarathāśvapūrṇe //
ubhe sene bṛhatī bhīmarūpe tathaivobhe bhārata durviṣahye /
tathaivobhe svargajayāya sṛṣṭe tathā hyubhe satpuruṣāryagupte //
tathaivobhe svargajayāya sṛṣṭe tathā hyubhe satpuruṣāryagupte //
paścānmukhāḥ kuravo dhārtarāṣṭrāḥ sthitāḥ pārthāḥ prāṅmukhā yotsyamānāḥ /
daityendraseneva ca kauravāṇāṃ devendraseneva ca pāṇḍavānām //
daityendraseneva ca kauravāṇāṃ devendraseneva ca pāṇḍavānām //
śukro vāyuḥ pṛṣṭhataḥ pāṇḍavānāṃ dhārtarāṣṭrāñ śvāpadā vyābhaṣanta /
gajendrāṇāṃ madagandhāṃśca tīvrān na sehire tava putrasya nāgāḥ //
gajendrāṇāṃ madagandhāṃśca tīvrān na sehire tava putrasya nāgāḥ //
duryodhano hastinaṃ padmavarṇaṃ suvarṇakakṣyaṃ jātibalaṃ prabhinnam /
samāsthito madhyagataḥ kurūṇāṃ saṃstūyamāno bandibhir māgadhaiśca //
samāsthito madhyagataḥ kurūṇāṃ saṃstūyamāno bandibhir māgadhaiśca //
candraprabhaṃ śvetam asyātapatraṃ sauvarṇī srag bhrājate cottamāṅge /
taṃ sarvataḥ śakuniḥ pārvatīyaiḥ sārdhaṃ gāndhāraiḥ pāti gāndhārarājaḥ //
taṃ sarvataḥ śakuniḥ pārvatīyaiḥ sārdhaṃ gāndhāraiḥ pāti gāndhārarājaḥ //
bhīṣmo 'grataḥ sarvasainyasya vṛddhaḥ śvetacchatraḥ śvetadhanuḥ saśaṅkhaḥ /
śvetoṣṇīṣaḥ pāṇḍureṇa dhvajena śvetair aśvaiḥ śvetaśailaprakāśaḥ //
śvetoṣṇīṣaḥ pāṇḍureṇa dhvajena śvetair aśvaiḥ śvetaśailaprakāśaḥ //
tasya sainyaṃ dhārtarāṣṭrāśca sarve bāhlīkānām ekadeśaḥ śalaśca /
ye cāmbaṣṭhāḥ kṣatriyā ye ca sindhau tathā sauvīrāḥ pañcanadāśca śūrāḥ //
ye cāmbaṣṭhāḥ kṣatriyā ye ca sindhau tathā sauvīrāḥ pañcanadāśca śūrāḥ //
śoṇair hayai rukmaratho mahātmā droṇo mahābāhur adīnasattvaḥ /
āste guruḥ prayaśāḥ sarvarājñāṃ paścāccamūm indra ivābhirakṣan //
āste guruḥ prayaśāḥ sarvarājñāṃ paścāccamūm indra ivābhirakṣan //
vārddhakṣatriḥ sarvasainyasya madhye bhūriśravāḥ purumitro jayaśca /
śālvā matsyāḥ kekayāścāpi sarve gajānīkair bhrātaro yotsyamānāḥ //
śālvā matsyāḥ kekayāścāpi sarve gajānīkair bhrātaro yotsyamānāḥ //
śāradvataś cottaradhūr mahātmā maheṣvāso gautamaścitrayodhī /
śakaiḥ kirātair yavanaiḥ pahlavaiśca sārdhaṃ camūm uttarato 'bhipāti //
śakaiḥ kirātair yavanaiḥ pahlavaiśca sārdhaṃ camūm uttarato 'bhipāti //
mahārathair andhakavṛṣṇibhojaiḥ saurāṣṭrakair nairṛtair āttaśastraiḥ /
bṛhadbalaḥ kṛtavarmābhigupto balaṃ tvadīyaṃ dakṣiṇato 'bhipāti //
bṛhadbalaḥ kṛtavarmābhigupto balaṃ tvadīyaṃ dakṣiṇato 'bhipāti //
saṃśaptakānām ayutaṃ rathānāṃ mṛtyur jayo vārjunasyeti sṛṣṭāḥ /
yenārjunastena rājan kṛtāstrāḥ prayātā vai te trigartāśca śūrāḥ //
yenārjunastena rājan kṛtāstrāḥ prayātā vai te trigartāśca śūrāḥ //
sāgraṃ śatasahasraṃ tu nāgānāṃ tava bhārata /
nāge nāge rathaśataṃ śataṃ cāśvā rathe rathe //
nāge nāge rathaśataṃ śataṃ cāśvā rathe rathe //
aśve 'śve daśa dhānuṣkā dhānuṣke daśa carmiṇaḥ /
evaṃ vyūḍhānyanīkāni bhīṣmeṇa tava bhārata //
evaṃ vyūḍhānyanīkāni bhīṣmeṇa tava bhārata //
avyūhan mānuṣaṃ vyūhaṃ daivaṃ gāndharvam āsuram /
divase divase prāpte bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'graṇīḥ //
divase divase prāpte bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'graṇīḥ //
mahārathaughavipulaḥ samudra iva parvaṇi /
bhīṣmeṇa dhārtarāṣṭrāṇāṃ vyūhaḥ pratyaṅmukho yudhi //
bhīṣmeṇa dhārtarāṣṭrāṇāṃ vyūhaḥ pratyaṅmukho yudhi //
anantarūpā dhvajinī tvadīyā narendra bhīmā na tu pāṇḍavānām /
tāṃ tveva manye bṛhatīṃ duṣpradhṛṣyāṃ yasyā netārau keśavaścārjunaśca //
tāṃ tveva manye bṛhatīṃ duṣpradhṛṣyāṃ yasyā netārau keśavaścārjunaśca //