d--- layout: chapter --- Rozdział 40 - Mahabharata Rozdział 40 | Mahabharata Link
Ardźuna rzekł:
Panie Zmysłów, Keśigromco, pragnął poznać bym z osobna
i istotę wyrzeczenia, i istotę zaniechania.
arjuna uvāca /
saṃnyāsasya mahābāho tattvamicchāmi veditum /
tyāgasya ca hṛṣīkeśa pṛthakkeśiniṣūdana //
Chwalebny Pan rzekł:
Podług wieszczów wyrzeczeniem jest wstrzymanie chcianych czynów,
zaniechaniem zwą wiedzący wyrzeczenie się owoców.
śrībhagavānuvāca /
kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ saṃnyāsaṃ kavayo viduḥ /
sarvakarmaphalatyāgaṃ prāhustyāgaṃ vicakṣaṇāḥ //
Jedni mędrcy zapewniają: „czyn ma wady, trza się zrzec go”,
inni zrzekać się nie radzą ofiar, darów i ascezy.
tyājyaṃ doṣavadityeke karma prāhurmanīṣiṇaḥ /
yajñadānatapaḥkarma na tyājyamiti cāpare //
O tygrysie między ludźmi, więc konkluzji mej wysłuchaj –
zaniechanie jest trojakie, o najlepszy wśród Bharatów.
niścayaṃ śṛṇu me tatra tyāge bharatasattama /
tyāgo hi puruṣavyāghra trividhaḥ saṃprakīrtitaḥ //
Dar, ofiara i asceza – ich nie zrzekaj się, wypełniaj.
Nawet mędrców oczyszczają – dar, ofiara i asceza.
yajñadānatapaḥkarma na tyājyaṃ kāryameva tat /
yajño dānaṃ tapaścaiva pāvanāni manīṣiṇām //
Czyny te należy spełniać, Partho, kiedy się porzuci
przywiązanie oraz owoc – oto mój najwyższy pogląd.
etānyapi tu karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā phalāni ca /
kartavyānīti me pārtha niścitaṃ matamuttamam //
Niewłaściwym jest porzucać czyny uregulowane.
Zaniechanie z zaślepienia jako mroczne jest sławione.
niyatasya tu saṃnyāsaḥ karmaṇo nopapadyate /
mohāttasya parityāgastāmasaḥ parikīrtitaḥ //
„Boli” – myśli i się zrzeka w strachu przed udręką ciała –
zaniechanie w aktywności nie da owocu zrzeczenia.
duḥkhamityeva yatkarma kāyakleśabhayāttyajet /
sa kṛtvā rājasaṃ tyāgaṃ naiva tyāgaphalaṃ labhet //
Myśląc: „oto jest powinność”, regularny czyn wypełnia,
przywiązanie, owoc rzuca – to w istności zaniechanie.
kāryamityeva yatkarma niyataṃ kriyate 'rjuna /
saṅgaṃ tyaktvā phalaṃ caiva sa tyāgaḥ sāttviko mataḥ //
Asceta, co trwa w istności, wątpliwości przeciął, mądry,
przed niemiłym się nie wzdraga, do miłego czynu nie lgnie.
na dveṣṭyakuśalaṃ karma kuśale nānuṣajjate /
tyāgī sattvasamāviṣṭo medhāvī chinnasaṃśayaḥ //
Ten, kto ciało ma nie może zupełnie zaniechać czynu
kto owocu więc zaniechał, ten ascetą jest nazwany.
na hi dehabhṛtā śakyaṃ tyaktuṃ karmāṇyaśeṣataḥ /
yastu karmaphalatyāgī sa tyāgītyabhidhīyate //
Chciany, niechciany, mieszany – nieascetów jest trojaki
owoc czynu ich po śmierci, nigdy jednak wyrzeczeńców.
aniṣṭamiṣṭaṃ miśraṃ ca trividhaṃ karmaṇaḥ phalam /
bhavatyatyāgināṃ pretya na tu saṃnyāsināṃ kvacit //
Piątkę przyczyn ci przedstawię, długoręki, wyłożonych
w analizie i w konkluzji , tak by czyn udoskonalić.
pañcaitāni mahābāho kāraṇāni nibodha me /
sāṃkhye kṛtānte proktāni siddhaye sarvakarmaṇām //
Podstawa, następnie sprawca, instrumenty różnorakie,
różne działania z osobna, jako piąte - przeznaczenie.
adhiṣṭhānaṃ tathā kartā karaṇaṃ ca pṛthagvidham /
vividhāśca pṛthakceṣṭā daivaṃ caivātra pañcamam //
Jaki człowiek czyn podejmie ciałem, słowem czy też myślą,
niestosowny czy właściwy – piątka ta jest w nim przyczyną.
śarīravāṅmanobhiryatkarma prārabhate naraḥ /
nyāyyaṃ vā viparītaṃ vā pañcaite tasya hetavaḥ //
W takiej sytuacji, kiedy jednym sprawcą siebie widzi
ten niemądry nic nie widzi, gdyż ma rozum niedojrzały.
tatraivaṃ sati kartāramātmānaṃ kevalaṃ tu yaḥ /
paśyatyakṛtabuddhitvānna sa paśyati durmatiḥ //
Kto się z „ja” nie utożsamia, kogo rozum niesplamiony,
chociaż ludzi on zabija, nie zabija, niespętany.
yasya nāhaṃkṛto bhāvo buddhiryasya na lipyate /
hatvāpi sa imāṃllokānna hanti na nibadhyate //
Wiedza, przedmiot, poznający – trzy rodzaje podniet czynu.
Czyn, narzędzia oraz sprawca – oto czynu treść trojaka.
jñānaṃ jñeyaṃ parijñātā trividhā karmacodanā /
karaṇaṃ karma karteti trividhaḥ karmasaṃgrahaḥ //
Wiedza, czyn, a także sprawca – z cech podziału ta trojakość
przedstawiona w cech teorii. Słuchaj o nich jak należy.
jñānaṃ karma ca kartā ca tridhaiva guṇabhedataḥ /
procyate guṇasaṃkhyāne yathāvacchṛṇu tānyapi //
Dzięki niej we wszelkim bycie jeden stan niezmienny widzi,
w rozdzielonym niepodzielny – znaj tę wiedzę jako istną.
sarvabhūteṣu yenaikaṃ bhāvamavyayamīkṣate /
avibhaktaṃ vibhakteṣu tajjñānaṃ viddhi sāttvikam //
Zaś ta, która przez oddzielność widzi we wszelakim bycie
różne i odrębne stany – wiedz, że to aktywna wiedza.
pṛthaktvena tu yajjñānaṃ nānābhāvānpṛthagvidhān /
vetti sarveṣu bhūteṣu tajjñānaṃ viddhi rājasam //
Jedno dzieło ma za wszystko, wąska, lgnąca, nielogiczna,
nie zna prawdy ni istoty – wiedza ta jest zwana mroczną.
yattu kṛtsnavadekasminkārye saktamahaitukam /
atattvārthavadalpaṃ ca tattāmasamudāhṛtam //
Regularny, bez przywiązań, bez niechęci, namiętności,
bez dążenia do owocu – taki czyn jest zwany istnym.
niyataṃ saṅgarahitamarāgadveṣataḥ kṛtam /
aphalaprepsunā karma yattatsāttvikamucyate //
Czyn spełniany przez człowieka tęskniącego za rozkoszą,
z egotyzmem, z wielkim trudem – nazywany jest aktywnym.
yattu kāmepsunā karma sāhaṃkāreṇa vā punaḥ /
kriyate bahulāyāsaṃ tadrājasamudāhṛtam //
Więzów, szkody, możliwości oraz krzywdy nie zważywszy,
w zaślepieniu czyn podjęty – mrocznym jest zaś nazywany.
anubandhaṃ kṣayaṃ hiṃsāmanapekṣya ca pauruṣam /
mohādārabhyate karma yattattāmasamucyate //
Kto nie mówi „ja”, wytrwały, nie ma więzi, pełen werwy,
w klęsce i w sukcesie jeden – sprawcą istnym jest nazwany.
muktasaṅgo 'nahaṃvādī dhṛtyutsāhasamanvitaḥ /
siddhyasiddhyornirvikāraḥ kartā sāttvika ucyate //
Chciwy, nieczysty, namiętny, spragniony owocu czynu,
krzywda w jego jest naturze, radość, rozpacz nim kierują –
oto jest aktywny sprawca.
rāgī karmaphalaprepsurlubdho hiṃsātmako 'śuciḥ /
harṣaśokānvitaḥ kartā rājasaḥ parikīrtitaḥ //
Niezaprzężon, arogancki, prostak, oszust, wielce gnuśny,
niszczycielski, opieszały, smutny – oto mroczny sprawca.
ayuktaḥ prākṛtaḥ stabdhaḥ śaṭho naikṛtiko 'lasaḥ /
viṣādī dīrghasūtrī ca kartā tāmasa ucyate //
O Zdobywco Bogactw, słuchaj o trójdziale szczegółowo
rozumu i wytrwałości na podstawie cech rzeczonym.
buddherbhedaṃ dhṛteścaiva guṇatastrividhaṃ śṛṇu /
procyamānamaśeṣeṇa pṛthaktvena dhanaṃjaya //
Działanie i zaniechanie, nakaz, to, co zabronione,
bojaźń i nieustraszoność, więzy oraz wyzwolenie –
rozum, który je rozróżnia istnym jest, o synu Prythy.
pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca kāryākārye bhayābhaye /
bandhaṃ mokṣaṃ ca yā vetti buddhiḥ sā pārtha sāttvikī //
Rozum co prawa, bezprawia, co nakazu i zakazu
nie pojmuje jak należy, jest aktywnym, synu Prythy.
yayā dharmamadharmaṃ ca kāryaṃ cākāryameva ca /
ayathāvatprajānāti buddhiḥ sā pārtha rājasī //
Rozum, który w mrok spowity bierze prawo za bezprawie,
każdą rzecz na opak widzi – ten jest mroczny, synu Prythy.
adharmaṃ dharmamiti yā manyate tamasāvṛtā /
sarvārthānviparītāṃśca buddhiḥ sā pārtha tāmasī //
Wytrwałość, co utrzymuje funkcje myśli, tchnień i zmysłów
dzięki koncentracji w jodze, jest w istności, synu Prythy.
dhṛtyā yayā dhārayate manaḥprāṇendriyakriyāḥ /
yogenāvyabhicāriṇyā dhṛtiḥ sā pārtha sāttvikī //
Ta, co prawo, zysk, przyjemność podtrzymuje, o Ardźuno,
lgnięciem i owocu chęcią – oto wytrwałość aktywna.
yayā tu dharmakāmārthāndhṛtyā dhārayate 'rjuna /
prasaṅgena phalākāṅkṣī dhṛtiḥ sā pārtha rājasī //
A wytrwałość, skutkiem której nierozumny nie porzuca
snu, rozpaczy, strachu, smutku i szaleństwa – zwie się mroczną.
yayā svapnaṃ bhayaṃ śokaṃ viṣādaṃ madameva ca /
na vimuñcati durmedhā dhṛtiḥ sā pārtha tāmasī //
Słuchaj teraz, o buhaju, o trojakiej szczęśliwości,
w której radość jest z praktyki, przynoszącej kres cierpieniu.
sukhaṃ tvidānīṃ trividhaṃ śṛṇu me bharatarṣabha /
abhyāsādramate yatra duḥkhāntaṃ ca nigacchati //
Na początku jak trucizna, lecz dojrzałe jest nektarem,
bierze się z radości myśli oraz jaźni – szczęście istne.
yattadagre viṣamiva pariṇāme 'mṛtopamam /
tatsukhaṃ sāttvikaṃ proktamātmabuddhiprasādajam //
Na początku niczym nektar, a trucizną jest na końcu,
bierze się z zetknięcia zmysłu z przedmiotem – szczęście aktywne.
viṣayendriyasaṃyogādyattadagre 'mṛtopamam /
pariṇāme viṣamiva tatsukhaṃ rājasaṃ smṛtam //
Szczęście, które na początku, jak i później jaźń omracza,
bierze się ze snu, lenistwa i szaleństwa – zwie się mrocznym.
yadagre cānubandhe ca sukhaṃ mohanamātmanaḥ /
nidrālasyapramādotthaṃ tattāmasamudāhṛtam //
Ni na ziemi nie istnieje, ni wśród bogów na niebiosach,
taki byt co byłby wolnym od trzech cech wstałych z Natury.
na tadasti pṛthivyāṃ vā divi deveṣu vā punaḥ /
sattvaṃ prakṛtijairmuktaṃ yadebhiḥ syāttribhirguṇaiḥ //
Braminom, rządcom, wytwórcom oraz sługom, gromco wrogów,
aktywności rozdzielono podług cech wstałych z Natury.
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ śūdrāṇāṃ ca paraṃtapa /
karmāṇi pravibhaktāni svabhāvaprabhavairguṇaiḥ //
Spokój, umiar i asceza, czystość, cierpliwość, prostota,
wiedza, mądrość, prawowierność – to z natury czyn braminów.
śamo damastapaḥ śaucaṃ kṣāntirārjavameva ca /
jñānaṃ vijñānamāstikyaṃ brahmakarma svabhāvajam //
Męstwo, witalność, wytrwałość, zręczność, nieugiętość w boju,
hojność w darach oraz władczość – oto czyn rządców z natury.
śauryaṃ tejo dhṛtirdākṣyaṃ yuddhe cāpyapalāyanam /
dānamīśvarabhāvaśca kṣatrakarma svabhāvajam //
Orka, krów ochrona, handel – to z natury czyn wytwórców.
Czynność zaś asystowania – to służących czyn z natury.
kṛṣigorakṣyavāṇijyaṃ vaiśyakarma svabhāvajam /
paricaryātmakaṃ karma śūdrasyāpi svabhāvajam //
Kto swym czynem się raduje, ten osiąga doskonałość.
Słuchaj o tym, jak znajduje sukces człek, co rad jest z dzieła.
sve sve karmaṇyabhirataḥ saṃsiddhiṃ labhate naraḥ /
svakarmanirataḥ siddhiṃ yathā vindati tacchṛṇu //
Z niego istot jest aktywność, on rozpostarł tutaj wszystko,
kto go uczci własnym czynem, taki człowiek sukces znajdzie.
yataḥ pravṛttirbhūtānāṃ yena sarvamidaṃ tatam /
svakarmaṇā tamabhyarcya siddhiṃ vindati mānavaḥ //
Lepsze prawo swe bez zalet, niż spełniane dobrze cudze.
Czyn, co w zgodzie jest z naturą, ten kto pełni, zła nie zyska.
śreyānsvadharmo viguṇaḥ paradharmātsvanuṣṭhitāt /
svabhāvaniyataṃ karma kurvannāpnoti kilbiṣam //
Niech przyrodzonego czynu, choć wadliwy, nie porzuca.
Wsze działania są osnute błędem, tak jak ogień dymem.
sahajaṃ karma kaunteya sadoṣamapi na tyajet /
sarvārambhā hi doṣeṇa dhūmenāgnirivāvṛtāḥ //
Kogo rozum nigdzie nie lgnie, okiełznany jest, bez pragnień,
ten osiąga wyrzeczeniem pełen sukces w bezdziałaniu.
asaktabuddhiḥ sarvatra jitātmā vigataspṛhaḥ /
naiṣkarmyasiddhiṃ paramāṃ saṃnyāsenādhigacchati //
Jak ten, kto osiągnął sukces, może sięgnąć też brahmana –
ostateczną pewność w wiedzy – o tym krótko ci opowiem.
siddhiṃ prāpto yathā brahma tathāpnoti nibodha me /
samāsenaiva kaunteya niṣṭhā jñānasya yā parā //
Sprzężony z rozumem czystym, wytrwałością jaźń okiełznał,
przedmioty, jak dźwięk, porzucił, wolny od chęci, niechęci,
buddhyā viśuddhayā yukto dhṛtyātmānaṃ niyamya ca /
śabdādīnviṣayāṃstyaktvā rāgadveṣau vyudasya ca //
mieszka w głuszy, je niewiele, słowo, ciało, myśl okiełznał,
spełnia jogę kontemplacji, stale trwa w beznamiętności,
viviktasevī laghvāśī yatavākkāyamānasaḥ /
dhyānayogaparo nityaṃ vairāgyaṃ samupāśritaḥ //
„ja” poczucie, siłę, dumę, żądzę, gniew, mienie odrzucił,
wyciszony, bez własności jest gotowy być brahmanem.
ahaṃkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ parigraham /
vimucya nirmamaḥ śānto brahmabhūyāya kalpate //
Jest brahmanem, jest radosny, nie rozpacza i nie tęskni,
jeden względem wszystkich istot – ten mą miłość pierwszą zyska.
brahmabhūtaḥ prasannātmā na śocati na kāṅkṣati /
samaḥ sarveṣu bhūteṣu madbhaktiṃ labhate parām //
To przez miłość mnie poznaje, jaki jestem i jak wielki,
a gdy mnie prawdziwie pozna, zaraz potem wchodzi we mnie.
bhaktyā māmabhijānāti yāvānyaścāsmi tattvataḥ /
tato māṃ tattvato jñātvā viśate tadanantaram //
Na mnie wsparty, chociaż stale wykonuje wszystkie czyny,
z mojej łaski on osiąga wieczną, niezmienną siedzibę.
sarvakarmāṇyapi sadā kurvāṇo madvyapāśrayaḥ /
matprasādādavāpnoti śāśvataṃ padamavyayam //
Więc rozmysłem wszystkie czyny we mnie złóż i mnie się oddaj,
wsparty na jodze rozumu, stale myśl swą kieruj ku mnie.
cetasā sarvakarmāṇi mayi saṃnyasya matparaḥ /
buddhiyogamupāśritya maccittaḥ satataṃ bhava //
Myśląc o mnie, z mojej łaski wsze przeszkody wnet pokonasz.
Jeśli jednak z egotyzmu nie posłuchasz mnie, przepadniesz.
maccittaḥ sarvadurgāṇi matprasādāttariṣyasi /
atha cettvamahaṃkārānna śroṣyasi vinaṅkṣyasi //
Gdy na egotyzmie wsparty, myślisz: „walki nie podejmę!”,
fałszywie postanowiłeś, gdyż natura cię zaprzęgnie.
yadahaṃkāramāśritya na yotsya iti manyase /
mithyaiṣa vyavasāyaste prakṛtistvāṃ niyokṣyati //
Własnym czynem swym splątany, synu Kunti, tym z natury,
co, w głupocie, chcesz odrzucić, wszystko to bezwolnie spełnisz.
svabhāvajena kaunteya nibaddhaḥ svena karmaṇā /
kartuṃ necchasi yanmohātkariṣyasyavaśo 'pi tat //
W polu serca wszystkich stworzeń włodarz mieszka, o Ardźuno,
złudą zmusza tych do ruchu, którzy machin dosiadają.
īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ hṛddeśe 'rjuna tiṣṭhati /
bhrāmayansarvabhūtāni yantrārūḍhāni māyayā //
Przyjmij jego więc schronienie całym sercem swym, Bharato.
Z jego łaski spokój wieczny, miejsce najwyższe osiągniesz.
tameva śaraṇaṃ gaccha sarvabhāvena bhārata /
tatprasādātparāṃ śāntiṃ sthānaṃ prāpsyasi śāśvatam //
Otom wiedzę ci objaśnił, od sekretów sekret większy,
gdy dogłębnie ją rozważysz, jak uważasz, tak też uczyń.
iti te jñānamākhyātaṃ guhyādguhyataraṃ mayā /
vimṛśyaitadaśeṣeṇa yathecchasi tathā kuru //
Znów posłuchaj mego słowa, co sekretem jest największym.
Powiem, dla twojego dobra, gdyż mi jesteś wielce drogi.
sarvaguhyatamaṃ bhūyaḥ śṛṇu me paramaṃ vacaḥ /
iṣṭo 'si me dṛḍhamiti tato vakṣyāmi te hitam //
Mym czcicielem bądź, myśl o mnie, wielbij mnie, mnie pokłon składaj.
Do mnie przyjdziesz, obiecuję, boś jest moim ukochanym.
manmanā bhava madbhakto madyājī māṃ namaskuru /
māmevaiṣyasi satyaṃ te pratijāne priyo 'si me //
Porzuciwszy wszelkie prawa, do mnie przyjdź, opoki pierwszej,
z wszelkich grzechów cię wyzwolę, więc już więcej nie rozpaczaj!
sarvadharmānparityajya māmekaṃ śaraṇaṃ vraja /
ahaṃ tvā sarvapāpebhyo mokṣayiṣyāmi mā śucaḥ //
Słów tych nigdy nie mów temu, kto ascetą jeszcze nie jest,
mym czcicielem, nie chce słuchać, temu, kto zazdrosny o mnie.
idaṃ te nātapaskāya nābhaktāya kadācana /
na cāśuśrūṣave vācyaṃ na ca māṃ yo 'bhyasūyati //
Lecz kto ów najwyższy sekret mym czcicielom przekazuje,
wielką miłość mi okaże, do mnie przyjdzie bez wątpienia.
ya idaṃ paramaṃ guhyaṃ madbhakteṣvabhidhāsyati /
bhaktiṃ mayi parāṃ kṛtvā māmevaiṣyatyasaṃśayaḥ //
Nie ma wśród ludzi drugiego, kto mi większą radość sprawia,
i nikt inny na tej ziemi nie jest milszy mi od niego.
na ca tasmānmanuṣyeṣu kaścinme priyakṛttamaḥ /
bhavitā na ca me tasmādanyaḥ priyataro bhuvi //
A kto naszą tę rozmowę pełną prawa będzie ważyć,
uczci mnie ofiarą z wiedzy – oto moje przekonanie.
adhyeṣyate ca ya imaṃ dharmyaṃ saṃvādamāvayoḥ /
jñānayajñena tenāhamiṣṭaḥ syāmiti me matiḥ //
Człek wierzący, niezazdrosny, choćby tylko jej wysłuchał,
wyzwolony wnet osiągnie dobroczyńców światy święte.
śraddhāvānanasūyaśca śṛṇuyādapi yo naraḥ /
so 'pi muktaḥ śubhāṃllokānprāpnuyātpuṇyakarmaṇām //
Synu Prythy, czy w skupieniu wysłuchałeś tej nauki?
Czy z niewiedzy zaślepienie twoje znikło, o Zdobywco?
kaccidetacchrutaṃ pārtha tvayaikāgreṇa cetasā /
kaccidajñānasaṃmohaḥ pranaṣṭaste dhanaṃjaya //
Ardźuna rzekł:
Zaślepienie moje znikło, z łaski twej zyskałem pamięć.
Stoję wolny od zwątpienia, by wypełnić twoje słowa.
arjuna uvāca /
naṣṭo mohaḥ smṛtirlabdhā tvatprasādānmayācyuta /
sthito 'smi gatasaṃdehaḥ kariṣye vacanaṃ tava //
Sandźaja rzekł:
Wysłuchałem tej rozmowy między synem Wasudewy
i potomkiem wzniosłym Prythy – cudownej, jeżącej włoski.
saṃjaya uvāca /
ityahaṃ vāsudevasya pārthasya ca mahātmanaḥ /
saṃvādamimamaśrauṣamadbhutaṃ romaharṣaṇam //
Z łaski Wjasy usłyszałem o sekretnej, przedniej, jodze
od włodarza jogi Kryszny, który sam o niej rozprawiał.
vyāsaprasādācchrutavānetadguhyamahaṃ param /
yogaṃ yogeśvarātkṛṣṇātsākṣātkathayataḥ svayam //
Wciąż wspominam i wspominam tę rozmowę cudną, królu,
Pięknowłosego z Ardźuną i na nowo się zachwycam.
rājansaṃsmṛtya saṃsmṛtya saṃvādamimamadbhutam /
keśavārjunayoḥ puṇyaṃ hṛṣyāmi ca muhurmuhuḥ //
Gdy wspominam i wspominam Hariego przecudną postać,
wielkie, królu, me zdziwienie, wciąż zachwycam się od nowa.
tacca saṃsmṛtya saṃsmṛtya rūpamatyadbhutaṃ hareḥ /
vismayo me mahānrājan hṛṣyāmi ca punaḥ punaḥ //
Gdzie jest Kryszna, włodarz jogi, gdzie syn Prythy, łukodzierżca,
tam zwycięstwo, moc, majestat, stałe normy – tak uważam.
yatra yogeśvaraḥ kṛṣṇo yatra pārtho dhanurdharaḥ /
tatra śrīrvijayo bhūtirdhruvā nītirmatirmama //