Rozdział 2

Waiśampajana rzekł:
Gdy kobiety odesłano, Dhrytarasztra, syn Ambiki,
jeszcze większy ból odczuwał niźli wcześniej, wielki królu.

9.2.1

vaiśaṃpāyana uvāca /
visṛṣṭāsvatha nārīṣu dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ /
vilalāpa mahārāja duḥkhād duḥkhataraṃ gataḥ //

Dysząc jakby dymem buchał, potrząsając ramionami
raz za razem, rozmyślając, rzekł te słowa, wielki królu:

9.2.2

sadhūmam iva niḥśvasya karau dhunvan punaḥ punaḥ /
vicintya ca mahārāja tato vacanam abravīt //

„Ach, cóż to za boleść wielka, gdy od ciebie, suto , słyszę
wieść, że Pandawowie w bitwie wciąż są żywi i bezpieczni.

9.2.3

aho bata mahad duḥkhaṃ yad ahaṃ pāṇḍavān raṇe /
kṣemiṇaścāvyayāṃścaiva tvattaḥ sūta śṛṇomi vai //

Pewnie serce me jest twarde i bezwzględne niczym piorun,
bo słysząc o zmarłych synach nie pęka na tysiąc części.

9.2.4

vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama /
yacchrutvā nihatān putrān dīryate na sahasradhā //

Gdy o ich młodości myślę, o dziecięcych grach, Sańdźajo,
i gdy słyszę dziś, że zmarli, roztrzaskuje mi się umysł.

9.2.5

cintayitvā vacasteṣāṃ bālakrīḍāṃ ca saṃjaya /
adya śrutvā hatān putrān bhṛśaṃ me dīryate manaḥ //

Choć z powodu mej ślepoty nie widziałem ich postaci,
zawsze przecież ich kochałem, tak jak ojciec kocha synów.

9.2.6

andhatvād yadi teṣāṃ tu na me rūpanidarśanam /
putrasnehakṛtā prītir nityam eteṣu dhāritā //

Słysząc, że wpierw przekroczyli dzieciństwo, a potem młodość,
później, że są już dorośli, cieszyłem się, o bezgrzeszny.

9.2.7

bālabhāvam atikrāntān yauvanasthāṃśca tān aham /
madhyaprāptāṃstathā śrutvā hṛṣṭa āsaṃ tathānagha //

Słysząc dziś, że są zabici, pozbawieni władzy, siły,
spokoju nie znajdę nigdzie, ból po synach mną zawładnął.

9.2.8

tān adya nihatāñ śrutvā hṛtaiśvaryān hṛtaujasaḥ /
na labhe vai kva cicchāntiṃ putrādhibhir abhiplutaḥ //

Wróć, wróć synu, Indro królów, gdyż bezradny teraz jestem,
bez ciebie, wielkoramienny, jakąż ja podążę ścieżką?

9.2.9

ehyehi putra rājendra mamānāthasya sāṃpratam /
tvayā hīno mahābāho kāṃ nu yāsyāmyahaṃ gatim //

Wspierałeś przyjaciół, krewnych, teraz, królu, mnie porzucasz,
starego, niewidomego; dokąd idziesz, bohaterze?

9.2.10

gatir bhūtvā mahārāja jñātīnāṃ suhṛdāṃ tathā /
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ vīra vihāya kva nu gacchasi //

Tyle współczucia, miłości, dumy miałeś w sobie królu;
jak Parthowie mogli zabić niezwyciężonego w bitwach?

9.2.11

sā kṛpā sā ca te prītiḥ sā ca rājan sumānitā /
kathaṃ vinihataḥ pārthaiḥ saṃyugeṣvaparājitaḥ //

Skoro panowałeś, miły, nad władcami zjednanymi,
jak na ziemi możesz leżeć zabity jak zwykły książę?

9.2.12

kathaṃ tvaṃ pṛthivīpālān bhuktvā tāta samāgatān /
śeṣe vinihato bhūmau prākṛtaḥ kunṛpo yathā //

Któż przemawiać do mnie będzie o poranku, kiedy wstanę,
stale powtarzając: ‘tato, wielki królu, panie świata!’?

9.2.13

ko nu mām utthitaṃ kālye tāta tāteti vakṣyati /
mahārājeti satataṃ lokanātheti cāsakṛt //

Obejmując mnie za szyję z miłością, ze łzami w oczach,
przemów do mnie, władco Kurów, szczerze, żebym dał ci radę!

9.2.14

pariṣvajya ca māṃ kaṇṭhe snehenāklinnalocanaḥ /
anuśādhīti kauravya tat sādhu vada me vacaḥ //

Przecież to ja właśnie, synku, słuchałem cię, gdy mawiałeś:
‘Wielka ziemia ta tak samo moja jest, jak syna Prythy .

9.2.15

nanu nāmāham aśrauṣaṃ vacanaṃ tava putraka /
bhūyasī mama pṛthvīyaṃ yathā pārthasya no tathā //

Bhagadattha, Krypa, Śalja, król Awanti, Dźajadratha,
Bhuriśrawas, Somadatta oraz wielki król Bahlika,

9.2.16

bhagadattaḥ kṛpaḥ śalya āvantyo 'tha jayadrathaḥ /
bhūriśravāḥ somadatto mahārājo 'tha bāhlikaḥ //

Aśwatthaman, władca Bhodźów, wielkiej siły król Magadhy,
Bryhadbala, władca Kaśi i Śakuni, syn Subali,

9.2.17

aśvatthāmā ca bhojaśca māgadhaśca mahābalaḥ /
bṛhadbalaśca kāśīśaḥ śakuniścāpi saubalaḥ //

i wiele tysięcy obcych, Śakowie wraz z Jawanami,
król Kambodźów Sudakszina, a także Trigartów władca,

9.2.18

mlecchāśca bahusāhasrāḥ śakāśca yavanaiḥ saha /
sudakṣiṇaśca kāmbojastrigartādhipatistathā //

dziad Bhiszma, syn Bharadwadźy , wnuk Gotamy , jak i dzielni
Śrutajus i Aćjutajus, a ponadto też Śatajus,

9.2.19

bhīṣmaḥ pitāmahaścaiva bhāradvājo 'tha gautamaḥ /
śrutāyuścācyutāyuśca śatāyuścāpi vīryavān //

Dźalasandha, Ryśjaśryngi syn, rakszasa Alajudha,
Alambusza muskularny, Subahu rydwannik wielki,

9.2.20

jalasaṃdho 'thārśyaśṛṅgī rākṣasaścāpyalāyudhaḥ /
alaṃbuso mahābāhuḥ subāhuśca mahārathaḥ //

ci i wielu innych królów dla mnie, najwspanialszy królu,
chwycili za broń, o władco, poświęcając życie w walce.

9.2.21

ete cānye ca bahavo rājāno rājasattama /
madartham udyatāḥ sarve prāṇāṃstyaktvā raṇe prabho //

Wśród nich właśnie stojąc w bitwie, w towarzystwie moich braci
będę walczył przeciw wszystkim synom Prythy i Pańćalom,

9.2.22

yeṣāṃ madhye sthito yuddhe bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ /
yodhayiṣyāmyahaṃ pārthān pāñcālāṃścaiva sarvaśaḥ //

przeciw Ćedim, mężny władco, i przeciw Draupadi synom,
Satjakiemu, Kuntibhodźy i rakszasie Ghatotkaćy.

9.2.23

cedīṃśca nṛpaśārdūla draupadeyāṃśca saṃyuge /
sātyakiṃ kuntibhojaṃ ca rākṣasaṃ ca ghaṭotkacam //

Nawet jeden z mych, wzburzony, może sam powstrzymać, królu,
Pandawów atakujących w potyczce, a cóż powiedzieć
o rycerzach zjednoczonych w nienawiści do Pandawów?

9.2.24

eko 'pyeṣāṃ mahārāja samarthaḥ saṃnivāraṇe /
samare pāṇḍaveyānāṃ saṃkruddho hyabhidhāvatām /
kiṃ punaḥ sahitā vīrāḥ kṛtavairāśca pāṇḍavaiḥ //

Wszyscy oni będą jednak walczyć ze sprzymierzeńcami
Pandawów, o Indro królów, i zabijać ich w zmaganiach.

9.2.25

athavā sarva evaite pāṇḍavasyānuyāyibhiḥ /
yotsyanti saha rājendra haniṣyanti ca tānmṛdhe //

Tylko Karna wespół ze mną Pandawów zabijał będzie.
Wówczas książęta, herosi będą żyć pod moją władzą.

9.2.26

karṇastveko mayā sārdhaṃ nihaniṣyati pāṇḍavān /
tato nṛpatayo vīrāḥ sthāsyanti mama śāsane //

A ten, który im przewodzi, Wasudewa wielkiej siły
nie nałoży zbroi, królu’ – tak to zwykł przemawiać do mnie.

9.2.27

yaśca teṣāṃ praṇetā vai vāsudevo mahābalaḥ /
na sa saṃnahyate rājann iti mām abravīd vacaḥ //

Gdy tak wielokrotnie mawiał będąc blisko mnie, woźnico,
ja widziałem w wyobraźni Pandawów zabitych w walce.

9.2.28

tasyāhaṃ vadataḥ sūta bahuśo mama saṃnidhau /
yuktito hyanupaśyāmi nihatān pāṇḍavānmṛdhe //

Lecz gdy moi młodzi chłopcy teraz są – po trudach wojny –
wśród zabitych, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.29

teṣāṃ madhye sthitā yatra hanyante mama putrakāḥ /
vyāyacchamānāḥ samare kim anyad bhāgadheyataḥ //

I gdy Bhiszma, władca świata potężny, zabity został
podczas starcia z Śikhandinem, jakby lew z szakalem walczył,

9.2.30

bhīṣmaśca nihato yatra lokanāthaḥ pratāpavān /
śikhaṇḍinaṃ samāsādya mṛgendra iva jambukam //

i gdy znawca wszelkiej broni, bramin Drona, zginął w walce
z Pandawami, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.31

droṇaśca brāhmaṇo yatra sarvaśastrāstrapāragaḥ /
nihataḥ pāṇḍavaiḥ saṃkhye kim anyad bhāgadheyataḥ //

Skoro poległ Bhuriśrawas w bitwie, wielki król Bahlika,
Somadatta, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.32

bhūriśravā hato yatra somadattaśca saṃyuge /
bāhlīkaśca mahārāja kim anyad bhāgadheyataḥ //

Gdy zmarł z Kurów Dźalasandha, Sudakszina czy Śrutajus,
Aćjutajus, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.33

sudakṣiṇo hato yatra jalasaṃdhaśca kauravaḥ /
śrutāyuścācyutāyuśca kim anyad bhāgadheyataḥ //

Skoro poległ Bryhadbala i mocarny król Magadhy,
skoro zginął król Awanti i Trigarta król, i wielu
Samśaptaków, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.34

bṛhadbalo hato yatra māgadhaśca mahābalaḥ /
āvantyo nihato yatra trigartaśca janādhipaḥ /
saṃśaptakāśca bahavaḥ kim anyad bhāgadheyataḥ //

Skoro zginął Alambusza król, rakszasa Alajudha,
Ryśjaśryngi syn, czym innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.35

alaṃbusastathā rājan rākṣasaścāpyalāyudhaḥ /
ārśyaśṛṅgaśca nihataḥ kim anyad bhāgadheyataḥ //

Gdy pasterze Narajanów polegli, szaleni w walce,
gdy poległo barbarzyńców wiele tysięcy, czym innym
jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.36

nārāyaṇā hatā yatra gopālā yuddhadurmadāḥ /
mlecchāśca bahusāhasrāḥ kim anyad bhāgadheyataḥ //

Gdy Śakuni, syn Subali, zginął i syn tego gracza ,
silny wojownik, czym innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.37

śakuniḥ saubalo yatra kaitavyaśca mahābalaḥ /
nihataḥ sabalo vīraḥ kim anyad bhāgadheyataḥ //

Gdy zabito królów, książąt, wojów wielu z ramionami
jak maczugi, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.38

rājāno rājaputrāśca śūrāḥ parighabāhavaḥ /
nihatā bahavo yatra kim anyad bhāgadheyataḥ //

Skoro, Sańdźajo, polegli w bitwie wojownicy wszyscy,
z różnych krajów, czymże innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.39

nānādeśasamāvṛttāḥ kṣatriyā yatra saṃjaya /
nihatāḥ samare sarve kim anyad bhāgadheyataḥ //

Synowie, wnukowie moi silni, towarzysze, bracia,
skoro zginęli, czym innym jest to niż zrządzeniem losu?

9.2.40

putrāśca me vinihatāḥ pautrāścaiva mahābalāḥ /
vayasyā bhrātaraścaiva kim anyad bhāgadheyataḥ //

Człowiek rodzi się z pewnością już związany ze swym losem,
kogo wiąże los pomyślny, ten człowiek osiąga szczęście.

9.2.41

bhāgadheyasamāyukto dhruvam utpadyate naraḥ /
yaśca bhāgyasamāyuktaḥ sa śubhaṃ prāpnuyānnaraḥ //

Mnie porzucił los pomyślny, opuścili mnie synowie,
jakże więc mam dziś, Sańdźajo, oddać się we władzę wroga?

9.2.42

ahaṃ viyuktaḥ svair bhāgyaiḥ putraiścaiveha saṃjaya /
katham adya bhaviṣyāmi vṛddhaḥ śatruvaśaṃ gataḥ //

Nic innego nie zostało mi niż życie w lesie, panie,
pozbawiony druhów, krewnych, dziś do lasu się wybiorę.

9.2.43

nānyad atra paraṃ manye vanavāsād ṛte prabho /
so 'haṃ vanaṃ gamiṣyāmi nirbandhur jñātisaṃkṣaye //

Bo innego nie ma dobra dla mnie niż do lasu droga,
skoro jestem w takim stanie, skoro skrzydła mi podcięto.

9.2.44

na hi me 'nyad bhavecchreyo vanābhyupagamād ṛte /
imām avasthāṃ prāptasya lūnapakṣasya saṃjaya //

Skoro poległ Durjodhana, skoro Śalja zginął w walce,
usieczono Duhśasanę i Wikarna padł potężny,

9.2.45

duryodhano hato yatra śalyaśca nihato yudhi /
duḥśāsano viśastaśca vikarṇaśca mahābalaḥ //

jak mam teraz słuchać ryku potężnego Bhimaseny,
tego, który sam w tej wojnie zabił setkę moich synów?

9.2.46

kathaṃ hi bhīmasenasya śroṣye 'haṃ śabdam uttamam /
ekena samare yena hataṃ putraśataṃ mama //

Dręczony nieszczęściem, bólem, szorstkich słów nie będę słuchał,
gdy on stale będzie mówił o zabójstwie Durjodhany.”

9.2.47

asakṛd vadatastasya duryodhanavadhena ca /
duḥkhaśokābhisaṃtapto na śroṣye paruṣā giraḥ //

Tak ów król palony smutkiem po zabójstwie swoich krewnych
raz za razem mdlał pod wpływem cierpienia po stracie synów.

9.2.48

evaṃ sa śokasaṃtaptaḥ pārthivo hatabāndhavaḥ /
muhur muhur muhyamānaḥ putrādhibhir abhiplutaḥ //

Lamentując dłuższą chwilę syn Ambiki – Dhrytarasztra
długo i żarliwie wzdychał, kiedy myślał o porażce.

9.2.49

vilapya suciraṃ kālaṃ dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ /
dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya cintayitvā parābhavam //

I palony wielkim bólem król, o byku wśród Bharatów,
znowu syna Gawalgany , woźnicę, dokładnie pytał:

9.2.50

duḥkhena mahatā rājā saṃtapto bharatarṣabha /
punar gāvalgaṇiṃ sūtaṃ paryapṛcchad yathātatham //

„Słysząc, że polegli Bhiszma, Drona oraz syn woźnicy,
czy znów moi wojownicy wyznaczyli wodza armii?

9.2.51

bhīṣmadroṇau hatau śrutvā sūtaputraṃ ca pātitam /
senāpatiṃ praṇetāraṃ kim akurvata māmakāḥ //

Kogokolwiek moi ludzie czynią wodzem armii w bitwie,
tego po niedługim czasie zabijają Pandawowie.

9.2.52

yaṃ yaṃ senāpraṇetāraṃ yudhi kurvanti māmakāḥ /
acireṇaiva kālena taṃ taṃ nighnanti pāṇḍavāḥ //

Na początku bitwy Bhiszmę uśmiercił na waszych oczach
Strojny w Diadem , tak też Drona poniósł śmierć na oczach wszystkich.

9.2.53

raṇamūrdhni hato bhīṣmaḥ paśyatāṃ vaḥ kirīṭinā /
evam eva hato droṇaḥ sarveṣām eva paśyatām //

Także Karnę, wspaniałego syna woźnicy powalił
Strojny w Diadem, ów też zginął na oczach monarchów wszystkich.

9.2.54

evam eva hataḥ karṇaḥ sūtaputraḥ pratāpavān /
sa rājakānāṃ sarveṣāṃ paśyatāṃ vaḥ kirīṭinā //

Już dawno mi to powiedział Widura o wielkim duchu,
że z powodu przewinienia Durjodhany ród ten zginie.

9.2.55

pūrvam evāham ukto vai vidureṇa mahātmanā /
duryodhanāparādhena prajeyaṃ vinaśiṣyati //

Jedni – głupcy – widzą sprawy nietrafnie, inni właściwie,
tak jak on, gdy mi swe słowa mówił, a ja głupcem byłem.

9.2.56

kecinna samyak paśyanti mūḍhāḥ samyak tathāpare /
tad idaṃ mama mūḍhasya tathābhūtaṃ vacaḥ sma ha //

Co powiedział mi Widura pobożny, dalekowzroczny,
wszystko to – prawdomównego każde słowo się spełniło.

9.2.57

yad abravīnme dharmātmā viduro dīrghadarśivān /
tat tathā samanuprāptaṃ vacanaṃ satyavādinaḥ //

Powtórz synu Gawalgany, co owocem jest przewiny,
którą dawniej popełniłem, gdy los umysł mój poraził.

9.2.58

daivopahatacittena yanmayāpakṛtaṃ purā /
anayasya phalaṃ tasya brūhi gāvalgaṇe punaḥ //

Kto na czele armii stanął, gdy zabity został Karna?
Który rydwannik szedł przeciw Ardźunie i Wasudewie?

9.2.59

ko vā mukham anīkānām āsīt karṇe nipātite /
arjunaṃ vāsudevaṃ ca ko vā pratyudyayau rathī //

Kto z prawa, kto z lewa chronił króla Madrów kół w potyczce?
A kto z tyłu go ochraniał – herosa żądnego walki?

9.2.60

ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ madrarājasya saṃyuge /
vāmaṃ ca yoddhukāmasya ke vā vīrasya pṛṣṭhataḥ //

Jak, wśród was tam zgromadzonych, zginął w bitwie z rąk Pandawów,
władca Madrów wielkiej siły, jak, Sańdźajo, syn mój zginął?

9.2.61

kathaṃ ca vaḥ sametānāṃ madrarājo mahābalaḥ /
nihataḥ pāṇḍavaiḥ saṃkhye putro vā mama saṃjaya //

Powiedz wszystko, zgodnie z prawdą, o Bharatów wielkiej zgubie
i o tym, jak Durjodhana, syn mój, stracił życie w bitwie.

9.2.62

brūhi sarvaṃ yathātattvaṃ bharatānāṃ mahākṣayam /
yathā ca nihataḥ saṃkhye putro duryodhano mama //

Jak zginęli Pańćalowie wszyscy i ich towarzysze,
Dhrysztadjumna i Śikhandin, i Draupadi pięciu synów?

9.2.63

pāñcālāśca yathā sarve nihatāḥ sapadānugāḥ /
dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadyāḥ pañca cātmajāḥ //

I jak ocaleli w bitwie Pandawowie, dwóch Satwatów
i Krypa, i Krytawarman, i potomek Bharadwadźy ?

9.2.64

pāṇḍavāśca yathā muktāstathobhau sātvatau yudhi /
kṛpaśca kṛtavarmā ca bhāradvājasya cātmajaḥ //

Jaką formę miała bitwa oraz jaki miała przebieg –
wszystko poznać chcę, Sandźajo, od ciebie, biegłego w mowie!

9.2.65

yad yathā yādṛśaṃ caiva yuddhaṃ vṛttaṃ ca sāṃpratam /
akhilaṃ śrotum icchāmi kuśalo hyasi saṃjaya //